Auteursrecht in het tijdperk van AI
Het auteursrecht is in eerste instantie opgezet om de creatieve geest van de mens te beschermen. Wanneer een kunstenaar een schilderij maakt, een fotograaf een foto maakt of een grafisch ontwerper visuele content ontwikkelt, ontstaat automatisch auteursrecht op dat werk. Maar wat als het geen mens is die het beeld maakt? Wat als een AI-systeem, zoals Midjourney, DALL·E, Google Imagen-3 of Stable Diffusion, volledig autonoom een afbeelding genereert? In een wereld waar artificiële intelligentie steeds prominenter wordt, zitten veel ondernemers met de vraag: hoe zit het precies met AI en auteursrecht?
Geen onbelangrijke vraag vandaag de dag. Steeds meer marketeers maken gebruik van AI-tools om content te genereren voor websites, sociale media, reclamecampagnes en visuele branding. Het gemak en de snelheid waarmee deze beelden tot stand komen, maakt dit natuurlijk bijzonder aantrekkelijk. Maar juridisch bevindt men zich in een grijze zone. In de Belgische wetgeving – net zoals in de Europese regelgeving – geldt dat een werk enkel auteursrechtelijk beschermd kan zijn als het origineel is en het resultaat is van een menselijke creatieve daad. AI-systemen bezitten echter geen rechtspersoonlijkheid, noch een menselijke geest die “creativiteit” in de klassieke juridische zin kan bezitten.
De creativiteit van een machine telt (nog) niet mee
Dit leidt tot een belangrijke implicatie: beelden die volledig autonoom gegenereerd zijn door een AI, vallen niet onder het klassieke auteursrecht. Er is namelijk geen menselijke auteur aan wie de rechten kunnen worden toegekend. Als een zelfstandige dus een afbeelding genereert via een AI-tool zonder enige manuele bewerking of creatieve tussenkomst, heeft die in principe geen exclusieve rechten op dat beeld. Dat betekent dat anderen diezelfde AI kunnen gebruiken om gelijkaardige of zelfs identieke beelden te maken, zonder inbreuk te plegen op enig recht.
Toch ligt de situatie iets genuanceerder wanneer er sprake is van menselijke input. Indien de gebruiker zelf parameters instelt, prompts formuleert of het resultaat nadien bewerkt, ontstaat er mogelijk wel een auteursrechtelijk beschermbaar werk. De menselijke inbreng moet dan voldoende origineel en creatief zijn om als “auteurswerk” te gelden. Dit opent perspectieven voor ondernemers die AI gebruiken als hulpmiddel, niet als vervanging. Door gericht en bewust te sturen op het eindresultaat, kan je als gebruiker alsnog aanspraak maken op bescherming.
Voor Belgische zelfstandigen in de creatieve sector — denk aan grafisch ontwerp, fotografie, webdesign of branding — is het dus belangrijk om bij elk AI-project stil te staan bij de mate van eigen inbreng. Een passieve benadering leidt zelden tot beschermbare rechten, terwijl actieve creatieve betrokkenheid wel juridische waarde heeft. AI en auteursrecht gaan dus hand in hand, op voorwaarde dat de mens de creatieve motor blijft.
Tussen mens en machine: hoeveel input is genoeg?
De grens tussen geautomatiseerde output en menselijke creatie is flinterdun. Vooral bij generatieve AI zoals DALL·E, Google Imagen-3 of Midjourney wordt het eindresultaat sterk bepaald door de kwaliteit van het ingegeven prompt. Een goed gekozen combinatie van stijl, compositie, kleurgebruik en onderwerp kan leiden tot verbluffende visuals. Maar volstaat dat prompt om auteursrecht te claimen? Ook een prompt kan je door AI laten schrijven in bijvoorbeeld ChatGPT. Hoeveel menselijke input is eigenlijk nodig om een beeld als origineel en beschermd te beschouwen binnen het kader van AI en auteursrecht?
De Belgische rechtspraak biedt hierover nog weinig duidelijkheid, omdat dit een relatief nieuw fenomeen is. Wel zijn er enkele algemene principes uit het auteursrecht die richting geven. Zo geldt dat het werk een persoonlijk karakter moet dragen, dat het een concrete vorm moet hebben gekregen, en dat het de stempel van de maker moet bevatten. In het geval van een AI-gegenereerde afbeelding hangt alles af van hoe sterk de input van de gebruiker het uiteindelijke beeld heeft bepaald.
Creatieve controle als juridische hefboom
Wie enkel een generieke prompt ingeeft zoals “een futuristische stad” of “een vrouw in een bloemenveld” zal moeilijk kunnen aantonen dat het uiteindelijke beeld zijn of haar persoonlijke creativiteit weerspiegelt. Maar wie daarentegen een gedetailleerde beschrijving geeft, werkt met kleurinstellingen, lichtinval, stijlreferenties en vervolgens het gegenereerde resultaat bewerkt of verwerkt in een groter geheel — bijvoorbeeld een grafisch ontwerp of reclamecampagne — heeft wél meer kans op bescherming.
Voor ondernemers betekent dit dat het verstandig is om je AI-creaties te documenteren. Hou bij welke prompt je hebt gebruikt, welke aanpassingen je hebt gedaan en hoe het beeld in een groter geheel is ingepast. Dit kan van pas komen als je ooit je rechten moet verdedigen. Bovendien versterkt het je juridische positie in geval van plagiaat of onrechtmatig gebruik door derden.
Ook het contractueel vastleggen van rechten is een slimme zet. Werk je bijvoorbeeld met een externe partij of freelancer die AI-tools gebruikt in jouw opdracht, dan is het cruciaal om duidelijke afspraken te maken over wie de rechten op het eindresultaat bezit. In veel gevallen kan contractueel auteursrecht worden toegekend, zelfs als dat recht wettelijk op de grens zit van wat mogelijk is.
Vooruitdenken en documenteren zijn dus de sleutels tot zekerheid. Door bewust te kiezen voor creatieve controle vergroot je je kansen op auteursrechtelijke bescherming, zelfs binnen het vage landschap van AI en auteursrecht.
Internationaal perspectief: hoe verhouden Belgische regels zich tot het buitenland?
AI kent geen grenzen, en dus is het belangrijk om het Belgische kader rond AI en auteursrecht in een internationale context te plaatsen. Zeker voor zelfstandigen die actief zijn in e-commerce, internationale branding of digitale producten, is het cruciaal te weten hoe andere landen hiermee omgaan. En daar beginnen de verschillen op te vallen.
In de Verenigde Staten bijvoorbeeld, is de lijn bijzonder strikt: de Amerikaanse Copyright Office weigert systematisch bescherming toe te kennen aan werken die geheel of grotendeels door AI zijn gegenereerd. Een veelbesproken voorbeeld is de zaak rond het beeld “Théâtre d’opéra spatial” dat via Midjourney werd gecreëerd en waarvan de maker bescherming aanvroeg. De aanvraag werd geweigerd omdat er onvoldoende menselijke creativiteit kon worden aangetoond.
Europese nuance en Belgische toepassing
In Europa, en dus ook in België, wordt er iets soepeler omgegaan met het concept van menselijke inbreng. Er is geen absolute uitsluiting van AI-gegenereerde werken, zolang er maar sprake is van creatieve menselijke input. Dit geeft meer speelruimte aan zelfstandigen en creatieve professionals. Toch blijft ook hier het principe gelden dat louter technische of functionele input niet volstaat.
België volgt de Europese richtlijnen, maar kent ook eigen interpretaties via rechtspraak en juridische doctrine. Zo is er onder Belgische wet een grotere focus op de context van creatie en het gebruik van het werk. Een AI-gegenereerde afbeelding die een sleutelrol speelt in een breder creatief proces, bijvoorbeeld als onderdeel van een logo-ontwikkeling of merkidentiteit, kan daardoor indirect meer bescherming genieten.
Voor zelfstandige ondernemers in België die AI willen inzetten als creatieve tool, loont het dus om internationaal geïnformeerd te blijven, maar lokaal juridisch advies in te winnen. De verschillen tussen landen kunnen immers bepalen of je werk beschermd is of niet, en dat kan grote implicaties hebben voor je businessmodel. AI en auteursrecht mogen dan wel een globaal thema zijn, de juridische gevolgen zijn vaak verrassend lokaal.
Commercieel gebruik van AI-beelden: risico’s en valkuilen
Het commercieel inzetten van AI-gegenereerde beelden brengt specifieke risico’s met zich mee. Veel zelfstandigen gebruiken platforms zoals Canva, Adobe Firefly of Jasper Art om visuals te genereren voor hun website, sociale media of promotiemateriaal. Maar wie denkt dat het automatisch veilig is om deze beelden commercieel te gebruiken, komt soms bedrogen uit. AI en auteursrecht blijven een wankel evenwicht.
De meeste AI-tools werken op basis van bestaande databanken vol getrainde beelden. Die trainingsdata zijn vaak verzameld uit het internet, soms zonder toestemming van de oorspronkelijke makers. Dit roept juridische vragen op over het rechtmatig gebruik van het gegenereerde beeld, zeker als het sterk lijkt op een bestaand werk. In de Verenigde Staten lopen al rechtszaken van kunstenaars die claimen dat AI hun stijl en beelden zonder toestemming heeft gebruikt. Ook in Europa is er groeiende aandacht voor dit probleem.
Licenties en gebruikersvoorwaarden goed nalezen
Belgische ondernemers doen er goed aan om de gebruiksvoorwaarden van AI-platforms nauwgezet te lezen. Sommige tools behouden bijvoorbeeld zelf de rechten op de gegenereerde beelden, of beperken het gebruik tot niet-commerciële doeleinden. Andere geven je wel een licentie, maar zonder enige garantie dat het beeld vrij is van claims door derden. Dit betekent dat je ondanks een geldige licentie alsnog juridische problemen kan krijgen als iemand aantoont dat het beeld inbreuk maakt op zijn auteursrecht.
Om risico’s te beperken is het verstandig om AI-beelden enkel te gebruiken als onderdeel van een bredere creatieve bewerking. Combineer ze bijvoorbeeld met je eigen fotografie, illustraties of typografie. Dit verhoogt niet alleen de originaliteit, maar verkleint ook de kans op conflicten. Voor wie volledige gemoedsrust wil, blijft samenwerking met een menselijke designer de veiligste optie.
AI mag dan wel een krachtige tool zijn, het juridisch kader is voorlopig nog niet aangepast aan de snelheid van de technologie. Zelfstandigen die AI willen integreren in hun commerciële activiteiten doen er dus goed aan om zich juridisch te laten begeleiden en geen onnodige risico’s te nemen. AI en auteursrecht vereisen een proactieve aanpak, zeker als er geld mee gemoeid is.
Toekomst van AI en auteursrecht: wat mogen we verwachten?
De juridische wereld hinkt traditioneel achterop wanneer het op technologische innovatie aankomt. Toch groeit de druk om duidelijkere regels te formuleren rond AI en auteursrecht. In België, maar ook op Europees niveau, zijn er gesprekken aan de gang over hoe AI op een wettelijk verantwoorde manier kan worden ingebed in het auteursrechtelijk systeem. Wat mogen we verwachten, en hoe kunnen Belgische zelfstandigen zich hierop voorbereiden?
Een van de pistes die momenteel verkend wordt, is het introduceren van een nieuwe categorie binnen het intellectueel eigendomsrecht: werken die gegenereerd zijn door AI, maar onder begeleiding of supervisie van een mens. Hierbij zou de juridische bescherming afhangen van de mate van menselijke betrokkenheid, eerder dan van het creatieve proces zelf. Dit zou zelfstandigen de mogelijkheid geven om AI structureel in te zetten zonder onzekerheid over de rechten op hun creaties.
AI in regelgeving: van ethiek naar praktijk
Ook ethische aspecten spelen een steeds grotere rol in het debat. Wie is verantwoordelijk als een AI een beeld maakt dat discriminerend, misleidend of in strijd met maatschappelijke normen is? Moet de ontwikkelaar van het AI-model aansprakelijk zijn, of de gebruiker? En hoe garandeer je transparantie wanneer beelden niet van echte fotografie te onderscheiden zijn?
De Europese AI Act, die in voorbereiding is, zal wellicht een belangrijke rol spelen in dit verhaal. Hoewel die wet zich vooral richt op veiligheid en transparantie, zal ze ook implicaties hebben voor het auteursrecht. Denk bijvoorbeeld aan verplichtingen voor AI-leveranciers om duidelijkheid te geven over de herkomst van trainingsdata of om gebruik van AI in content expliciet te labelen.
Voor Belgische ondernemers betekent dit dat er spannende tijden aankomen. Het is belangrijk om de juridische ontwikkelingen op de voet te volgen en je bedrijfsstrategie aan te passen naarmate de regelgeving evolueert. Wie vandaag investeert in kennis en juridische zekerheid rond AI en auteursrecht, zal morgen sterker staan in een markt die steeds digitaler en complexer wordt.
